v Naziv koji se u poznom srednjem veku davao utvrđenjima da bi se istaklo junaštvo njihovih posednika, up. soko ‘junak’, sokoliti. Kod izvedenih naziva Sokolac, Sokolnik moglo bi se raditi i o opisnim nazivima po ptici, up. Golubac.
grad: Veli Rade od Sokola grada (Vuk III, 52:31); SANU II, 91
grad bijeli: U Sokolu gradu bijelome (Vuk II, 21:3)
ukraj vode Drine: Kod Sokola ukraj vode Drine (Vuk II, 37:42)
bez atribucije: Po akšamu u Sokola dođe (Vuk III, 52:64); Vuk VI, 82
42° 18' N, 21° 17' E
Utvrđen stari grad u Podrinju (Srbija). U tursko vreme Srbima nije bilo dozvoljeno da žive u njemu, a tursko ime za grad Sokol bilo je Osat Kale. Prvi sigurni podaci o ovom gradu Sokolu potiču iz vremena pod Turcima. Sokol je bio sedište kadiluka koji se zvao Šahin-Juvasi (“Sokolovo gnezdo”) i sastojao se od grada i naselja. I tvrđava i naselje porušeni su 1863.
U isto vreme kada i Sokol, porušen je i Užički grad. Dok je Užice kao naselje nastavilo da se razvija, varoš Sokol posle rušenja više nije naseljavana.Glavni uzrok je to što je Sokol, zajedno sa neposrednom okolinom od 11 sela, bio naseljen isključivo Turcima. Njihovim iseljavanjem 1862. prestao je život ovog grada, za razliku od Užica u kojem je još pod Turcima bilo i srpskog stanovništva u varoši.
U pesmi Vuk II, 21 – gde vojvoda Todor boravi u tamnici Petra Mrkonjića – verovatno se ne radi o istom Sokolu, već o Sokolu u Crnoj Gori, na steni iznad sastava Pive i Tare. Grad, koji je sada u ruševinama, pripadao je nekada Sandalju Hraniću i hercegu Stepanu Kosači (XV v.). Poznat je i kao Šćepan-grad.
Kod Vuka u Rječniku: “grad u Srbiji (blizu Drine). 3) voda i brdo u Lovćenu. 4) zidine od staroga grada u Crnoj gori”.
U Crnoj Gori je postojao još jedan Soko - grad nesigurnog lokaliteta, najverovatnije iznad Štitara, 10 km s/i od Cetinja. Spominje se 1444. u vlasti hercega Stepana. U novembru 1453. dobija Stefanica Crnojević od Mlečana posadu od 30 ljudi za odbranu ovog grada.
U Srbiji ima još nekoliko mesta sa istim imenom:
- Sokolac, Sokolnik - stari grad 2 km j/i od Sokobanje. Spominje se 1413. u turskim rukama. Osim toga još i Sokol, 5,5 km s/i od Gračanice. Spominje se 1449. Pripadao je knezu Radivoju, sinu kralja Ostoje.
U Bosni:
- Stari grad na levoj obali Plive, pritoke Vrbasa, 29 km j/z od Jajca; ugarska vojska bezuspešno ga je opsedala 1363. Pre izgradnje Jajca, Sokol je bio centar plivske župe i jedan od najutvrđenijih srednjovekovnih bosanskih gradova. Prema graviri iz 1530. imao je 8 kula. Mađari su ga zauzeli 1463, a Turci konačno 1521. U njemu su držali posadu sve do nešto pre 1833.
- Soyon, Sochol – stari grad u Usori, spominje se prvi put 1449. Pripadao je knezu Radivoju, sinu kralja Ostoje. Radivoj se 2. juna 1449. venčao u Budimu sa Katarinom, čerkom Nikole od Velike u Požeškoj županiji. Tom prilikom od tasta i punice dobio je trećinu svih njihovih dobara, a za uzvrat on je njima poklonio trećinu Sokola i svih svojih imanja u Bosni i Slavoniji. Sokol je pao pod Turke najverovatnije 1512, kad i ostala Srebrenička banovina. Kad je osnovana gradačačka kapetanija, Sokol je ušao u njen sastav. Napušten je 1840. U njemu je bio top ‘’Krnjo’’ koji se često pominje u pesmama.
U Hrvatskoj: Sokol, Sokolac – stari grad u Brinju (Lika). Spominje se 1411. u vlasti Frankopana.
Literatura: Дероко 1950, 149, 150, 186; Kreševljaković 1953; Нешковић 1970, 558-561; Čurić 1971, 29; Вукановић 1975, 165; Каниц 1, 1985; Гавриловић 1994, 152; Рјечник s.v.; VE s.v.; Imenik YU 362.